Ebeveynlerin tutumları, çocuklukta şekillenen ve hayatımızı yönlendiren "şema kalıpları" oluşturur. Aşırı korumacı, eleştirel ya da ilgisiz ebeveynler, çocukların dünyaya ve kendilerine dair algılarını derinden etkiler. "Görünmez zincirler" ile bağlanan, "sessiz yankılar" içinde kaybolan ya da "boşlukta süzülen" bir çocuk, yetişkinlikte bu kalıpların izlerini taşır. Duygusal ihtiyaçların karşılanmaması, sürekli eleştirilme ya da aşırı sorumluluk yüklenme, bu kalıpların temelini oluşturur.

Çocukluk döneminde ebeveynlerin tutumlarıyla şekillenen bu kalıplar, bireyin yaşamı boyunca karşılaştığı durumlara verdiği tepkilerde kendini gösterir. Ebeveynlerin bilinçli veya bilinçsiz davranışları, çocukların dünyayı ve kendilerini nasıl algıladıklarını derinden etkiler. Bu bağlamda, şema kalıplarını ebeveyn tutumları üzerinden değerlendirelim:

1. "Görünmez Zincirler" Şeması

Bu şema, aşırı kontrolcü veya eleştirel ebeveynlerin etkisiyle ortaya çıkar. Çocuk, sürekli bir "görünmez zincir" ile ebeveynlerine bağlı kalır. Bu zincir, çocuğun kendi kararlarını almasını ve bağımsız bir birey olarak var olmasını engeller. Örneğin, bir ebeveyn çocuğunu sürekli başarısızlıktan koruma çabası içinde ise, çocuk kendi potansiyelini keşfetmekten ve risk almaktan çekinir, başarısızlıktan korkar.

2. "Sessiz Yankılar" Şeması

Duygusal olarak mesafeli veya ilgisiz ebeveynlerin çocuklarında görülen bu şema, çocuğun duygusal ihtiyaçlarının karşılanmaması sonucu gelişir. Çocuk, duygularını ifade etmenin değersiz olduğunu düşünür ve içe kapanır. Bu durum, yetişkinlikte ilişkilerde duygusal uzaklık ve bağlanma sorunlarına yol açar. Örneğin, çocukken duygusal ihtiyaçları sürekli reddedilen bir birey, yetişkinlikte sevgi dolu bir ilişkiyi sürdürebilme konusunda zorluk yaşar.

3. "Eksik Parçalar" Şeması

Çocukluk döneminde aşırı hoşgörülü veya her şeyi çocuğa sunan ebeveynlerin çocuklarında ortaya çıkan bu şema, çocuğun kendi yeteneklerini geliştirmesine engel olur. Çocuk, kendi çabası olmadan her şeyi elde etmeye alıştığı için, yetişkinlikte sorumluluk almaktan ve çaba sarf etmekten kaçınır. Örneğin, her isteği anında yerine getirilen bir çocuk, yetişkin olduğunda iş yaşamında sorumluluk almayı zor bulabilir.

4. "Kırılgan Zemin" Şeması

Bu şema, aşırı kaygılı veya korumacı ebeveynlerin çocuklarında gelişir. Çocuk, dünyanın tehlikelerle dolu olduğuna ve her an kötü bir şey olabileceğine inanır. Ebeveynler, çocuğu sürekli olası tehlikelere karşı uyararak, onun güvenli bir zeminde olmadığını hissettirir. Örneğin, sürekli "Dışarıda tehlikeli insanlar var" ya da "Yaralanırsın, yapma" gibi uyarılarla büyütülen bir çocuk, yetişkinlikte sürekli bir felaket beklentisi içinde olabilir ve riske girmekten kaçınabilir.

5. "Görülmeyen Gölgeler" Şeması

Duygusal olarak ihmalkâr veya ilgisiz ebeveynlerin çocuklarında oluşan bu şema, çocuğun kendi ihtiyaçlarının ve duygularının göz ardı edildiği hissiyle büyümesine neden olur. Çocuk, kendini "görülmeyen bir gölge" gibi hisseder, sanki varlığı bile önemli değilmiş gibi. Örneğin, çocukken sürekli arka planda bırakılan bir birey, yetişkinlikte kendi ihtiyaçlarını ifade etmekte zorlanabilir ve başkalarının ihtiyaçlarını ön planda tutarak kendini ihmal edebilir.

6. "Yaralı Kahraman" Şeması

Bu şema, çocuklukta aşırı sorumluluk yüklenen veya duygusal olarak olgun davranmaya zorlanan çocuklarda gelişir. Çocuk, ebeveynlerinin ihtiyaçlarını karşılamak veya ailedeki sorunları çözmek zorunda kalır ve bir "yaralı kahraman" rolü üstlenir. Örneğin, ebeveynlerinin sorunlarıyla erken yaşta başa çıkmak zorunda kalan bir çocuk, yetişkinlikte kendisini sürekli başkalarına yardım etme zorunluluğu içinde bulabilir ve kendi ihtiyaçlarını ihmal edebilir.

7. "Boşlukta Süzülen" Şeması

Tutarsız veya belirsiz ebeveyn tutumlarıyla büyüyen çocuklarda görülen bu şema, çocuğun kendini güvende hissetmediği, sürekli belirsizlik içinde olduğu bir durumu ifade eder. Ebeveynler bir gün sevgi dolu ve destekleyici olabilirken, diğer gün ilgisiz ve uzak olabilir. Bu tutarsızlık, çocuğun kendine ve dünyaya olan güvenini sarsar. Örneğin, ebeveynleri tarafından sürekli değişken bir şekilde muamele gören bir çocuk, yetişkinlikte kararsızlık ve güven eksikliği yaşayabilir, kendini "boşlukta süzülen" biri gibi hissedebilir.

8. "Yetersiz Yansıma" Şeması

Bu şema, ebeveynlerin çocuğun başarılarını yeterince takdir etmediği veya sürekli daha fazlasını talep ettiği durumlarda gelişir. Çocuk, hiçbir zaman yeterli olmadığını, ne yaparsa yapsın ebeveynlerinin beklentilerini karşılayamadığını hisseder. Örneğin, sürekli "Daha iyi olmalısın" veya "Bu yeterli değil" gibi eleştirilerle büyütülen bir çocuk, yetişkinlikte kendini sürekli yetersiz hissedebilir ve hiçbir başarıdan tatmin olmayabilir.

Bu ifadeleri, ebeveyn tutumlarının çocuklar üzerindeki uzun vadeli etkilerini vurgulamak ve şema kalıplarının nasıl şekillendiğini anlatmak için kullandım. Psikoloji literatüründe farklı isimlerle anılan şemalar, çocuklukta şekillenen ve yetişkinlikte tekrarlanan davranış kalıplarını temsil eder ve bu kalıpların kırılması mümkündür. Bireyin kendi yaşamında özgürce hareket edebilmesi için son derece önemlidir.

~ Hande Dengim B.